Shrift o'lchami: A A
Sayt ranggi: A A A A
Odatiy holatga qaytish

FE'L VA UNING TURLARI

Sizga qiziq bo'lishi mumkin:

  1. Ortidan doim "A" perdlogi keldigan fe'llar
  2. Ortidan doim "DI" perdlogi keldigan fe'llar
  3. Tez orada

Fe’l (Il Verbo)

Italyan tili grammatikasining eng qiziqarli hamda qiyin qismi, shubhasiz, fe’l so’z turkumidir. Fe’l quyidagilarni ifodalashi mumkin:

  • Ega tarafdan bajarilgan harakatni: Paola legge il libro - Paola kitob o’qidi
  • Eganing holatini: Paola sta spesso in casa - Paola tez-tez uyda qoladi
  • Eganing mavjudligini: C’è Paola nella stanza - Xonada Paola bor

Fe’l so’z turkumini turli nuqtai nazardan: vazifa (funzione), tuslanish (coniugazione), zamon (tempo), mayl (modo), shakl (forma), shaxs (persona), son (numero) kategoriyalari jihatidan tahlil qilishimiz mumkin.

Vazifalari (le funzioni)

Fe’lning quyidagi vazifalari bor:

  1. Yordamchi fe’l vazifasi (funzione ausiliare)
  2. Kesimlik vazifasi (funzione predicativa)
  3. Bog’lovchi vazifasi (funzione copulativa)
  4. Tayanch vazifasi (funzione d’appoggio)

Yordamchi fe’l vazifasi (funzione ausiliare)

Italyan tilida 2 ta asosiy yordamchi fe’l mavjud: essere va avere. Ular boshqa fe’llarning o’tgan zamonda tuslanishiga yordam berishi bois yordamchi fe’l sanaladi. Ularning hozirgi zamonda tuslanishini keltirib o’tamiz:

Shaxs

Essere (bo’lmoq)

Avere (bor bo’lmoq)

Io

Sono

Ho

Tu

Sei

Hai

Lei/lui

È

Ha

Noi

Siamo

Abbiamo

Voi

Siete

Avete

Loro

Sono

Hanno

 

Kesimlik vazifasi (funzione predicativa)

Gapda fe’l kesim vazifasini bajaradi. U gap egasi to’g’risidagi “cosa fa?” (nima qilyati?), “cosa è?” (nima u?), “come è?” (qanday?) Kabi savollariga javob beradi.

                Lui gioca (u o’ynayapti), il tavolo è grande (stol katta), questa è la cosa dellamia amica (bu dugonamning uyi)

 

Bog’lovchi vazifasi (funzione copulativa)

Fe’lning  bu vazifasi gap egasini uning boshqa elementlari bilan bog’laydigan ba’zi fe’llarda namoyon bo’ladi. Eng ko’p qo’llaniladigan bunday fe’llar sirasiga quyidagilar kiradi:

  • Essere fe’li: la nonna è ricca - buvim ― boy
  • Sembrare (tuyulmoq), parere (o’xshamoq), apparire (paydo bo’lmoq), diventare (bo’lmoq) fe’li:

Il papà sembra contento - dadam xursand ko’rinadi

  • Nascere (tug’ilmoq), crescere (o’smoq), morire (o’lmoq), rimanere (qolmoq), restare (qolmoq), farsi (qilmoq) fe’llari: lui è morto povero - u kambag’alligicha o’ldi

Tayanch vazifasi (funzione d’appoggio)

Bu vazifani bajaruvchi fe’llar o’zi bilan kelgan boshqa fe’llarga qo’shilgan holda yagona kesimni hosil qiladi. Bunday fe’llar modal, frazeologik va sabab fe’llariga bo’linadi

  1. Yordamchi yoki modal fe’llar (i verbi servile o modali). Ularga dovere, volere, potere  fe’llari kiradi:

Io devo tornare (necessità) - jo’nab ketishim kerak (zaruriyat)

Posso aiutarti (possibilità) - senga yordam berishim mumkin (imkoniyat)

Io voglio partire (volontà) - ketishni xohlayapman (istak)

  1. Frazeologik fe’lar (i verbi aspettuali o fraseologici). Bunga stare per, cominciare a, continuare a kabi predlogli  fe’llar kiradi:

Stanno per partire - ular jo’nab ketish arafasida, Marco ha cominciato a ridere - u kulishni boshladi

  1. Sabab fe’llari (i verbi causativi). Eng ko’p ishlatiladigan sabab fe’llari: fare va lasciare

Maria ha fatto chiamare la polizia - Mariya politsiya chaqirdi

Il direttore ha lasciato uscire i suoi collaborator prima del previsto - rahbar hodimlarini kutilgandan ertaroq chiqib ketishiga ruxsat berdi.

 

O’timli va o’timsiz fe’llar (I verbi transitivi e intransitivi)

Ba’zida qaysi fe’l o’timli, qaysi o’timsizligini aniqlash qiyin bo’ladi, bunday holatda lug’atlardan foydalanish kerak. Fe’lning zamonda tuslashda uning o’timli yoki o’timsizligiga e’tibor berish juda muhim. Ega bilan gapning boshqa elementlari o’rtasidagi munosabatiga ko’ra fe’llar 2 guruhga bo’linadi:

  1. O’timli fe’llar (transitivi)
  2. O’timsiz fe’llar (intransitivi)

O’timli fe’llar (verbi transitivi)

Gap egasidan to’g’ridan to’g’ri biror kishiga, hayvonga yoki predmetga ko’chuvchi harakatni bildiruvchi fe’llar o’timli fe’llardir. Bunday fe’llar sirasiga scrivere (yozmoq), leggere (o’qimoq), lanciare (uloqtirmoq), mangiare (yemoq), amare (sevmoq) va boshqalar kiradi. Misol uchun:

Marco

Legge

Il libro

Ega

Kesim

To’ldiruvchi

Marko

Kitobni

O’qidi

Ega

To’ldiruvchi

Kesim

 

O’timsiz fe’llar (verbi intransitivi)

Gap egasidan to’g’ridan to’g’ri to’ldiruvchiga ko’chmaydigan harakatni bildiruvchi fe’llar o’timsiz fe’llardir. O’timsiz fe’llar o’zidan keyin to’ldiruvchini talab qilmaydi. O’timsiz fe’llar harakatni (andare-bormoq, venire-kelmoq, partire-jo’namoq), taqlid so’zlarni (abbaiare-vovullamoq, miagolare-miyovlamoq), biror holatni (arrossire-qizarmoq, impallidire-oqarmoq) va tug’ilmoq (nascere), morire (o’lmoq) kabi holatlarni ifodalaydi.

                Marco sorride. - marko jilmaydi

 

Tuslanish (la coniugazione)

Fe’l  tuslanish xususiyatiga ega. Tuslanish ― bu fe’l shakllarining shaxs-songa qarab o’zgarishidir, ya’ni fe’l fleksiyasi (flessione del verbo). Italyan tilida fe’llar tuslanish kategoriyasiga ko’ra 3 ta katta guruhga bo’linadi:

  1. I tuslanish guruhidagi fe’llar infinitiv (to’liqsiz) shaklda -are bilan yakunlanadi: trovare (topmoq), andare (bormoq), volare (uchmoq)
  2. II tuslanish guruhidagi fe’llar infinitiv (to’liqsiz) shaklda -ere bilan yakunlanadi: cadere (qulamoq), volere (xohlamoq), bere (ichmoq)
  3. III tuslanish guruhidagi fe’llar infinitiv (to’liqsiz) shaklda -ire bilan yakunlanadi: finire (tugatmoq), partire (jo’nab ketmoq), dormire (uxlamoq)

Bular orasida eng ko’p miqdordagisi  -are bilan yakunlanadigan fe’llardir. Morfologik xususiyatlariga ko’ra fe’llar 2 guruhga bo’linadi:

  • To’g’ri fe’llar ― fe’l zamonlarida, shaxs-sonda ma’lum qolip asosida tuslanadigan fe’llardir: parlare, cantare
  • Noto’g’ri fe’llar ― to’g’ri fe’llarga zid ravishda belgilangan tartibga bo’ysunmaydi va o’zlarining tuslanish qoidalari mavjud: fare, andare, volere

 

Nisbat shakli (la forma)

Fe’l gapning egasi bilan kirishadigan munosabatiga ko’ra 4 ga bo’linadi:

  1. Aniq nisbat - la forma attiva
  2. Majhul nisbat - la forma passive
  3. O’zlik nisbat - la forma riflessiva
  4. Shaxssiz nisbat - la forma impersonale

Aniq nisbat (la forma attiva)

     Harakat gap egasi tomonidan bajarilganda fe’l aniq shaklga ega bo’ladi. Barcha fe’llar aniq shaklga ega.

                Giovanni ha chiuso la porta (forma attiva) - Jovanni eshikni yopdi (aniq)

Il cane abbaia - it hurayapti

I bambini giocano - bolalar o’ynayapti

 

Majhul nisbat (la forma passive)

     Harakat gap egasi tomonidan emas, balki to’ldiruvchi tomonidan bajarilganda fe’l majhul shaklga ega bo’ladi. Faqat o’timli fe’llar majhul shaklga ega.

                Giovanni ha chiuso la porta (forma attiva) - Jovanni eshikni yopdi (aniq)

La porta è stata chiusa da Giovanni (forma passiva) - eshik Jovanni tomonidan yopildi (majhul)

       Aniq nisbatdan majhul nisbatga o’tganda, to’ldiruvchi gapning egasiga aylanadi. Shu sababli, to’ldiruvchiga ega bo’lmagan gaplar majhul shaklga ega bo’lmaydi. Italyan tilida majhul nisbat shakli essere fe’li yordamida yasaladi.              

                Porta (yopdi) - è portato (yopildi)

                Scrive  (yozdi) - è scritto (yozildi)

                Carlo scrive una lettera (Karlo xat yozdi) - la lettera è scritta da Carlo (Xat Karlo  tomonidan yozildi)

 

O’zlik nisbat (la forma riflessiva)

       O’timli fe’llar aniq va majhul shaklga ega bo’lishidan tashqari o’zlik shaklga ham ega. Gapning egasi ish-harakatni o’zi ustida bajarganda o’zlik nisbatga ega bo’lamiz. O’zlik nisbatdagi fe’llar boshqa fe’llardan -si qo’shimchasi bilan farqlanadi:

                Lavare (yuvmoq) - lavarsi (yuvinmoq)

                Pettinare (taramoq) - pettinarsi (taranmoq)

     Biroq bu fe’llar -si qo’shimchasisiz ham ishlatilishi mumkin. Bunda o’zlik nisbati yuzaga kelmaydi. Bu qo’shimcha shaxs-songa mos ravishda tuslanadi va fe’ldan oldin qo’yiladi:

 

Lavarsi

Sedersi

Vestirsi

Birlik

I shaxs

Mi lavo

Mi siedo

Mi vesto

II shaxs

Ti lavi

Ti siedi

Ti vesti

III shaxs

Si lava

Si siede

Si veste

Ko’plik

I shaxs

Ci laviamo

Ci sediamo

Ci vestiamo

II shaxs

Vi lavate

Vi sedate

Vi vestite

III shaxs

Si lavano

Si siedono

Si vestono

 

Italyan tilida o’zlik nisbat 3 guruhga bo’linadi:

  1. Sof o’zlik nisbat - forma riflessiva propria
  2. Nisbiy o’zlik nisbat - forma riflessiva apparente
  3. O’zaro bog’langan o’zlik nisbat - forma riflessiva reciproca

 

Shaxssiz nisbat (la forma impersonale)

        Shaxssiz fe’llar deganda aniq bir egaga ega bo’lmagan va shu tufayli faqat 3-shaxs birlikda ishlatiluvchi fe’llar tushuniladi. Italyan tilidagi shaxssiz nisbat o’zbek tilidagi egasi umumlashgan gapga biroz to’g’ri keladi.

                Piove da due giorni. - ikki kundan beri yomg’ir yog’yapti

Shaxssiz nisbat guruhiga quyidagi fe’llar kiradi:

  • Ob-havoga oid holatlarni ifodalovchi fe’llar: lampeggiare (momoqaldiroq bo’lmoq), nevicare (qor yog’moq), piovere (yomg’ir yog’moq) hamda fare caldo (issiq bo’lmoq), fare freddo (sovuq bo’lmoq) iboralari;
  • Si birligini olgan 3-shaxs birlikdagi fe’llar:

Si mangia bene in questo ristorante - bu restoranda yaxshi ovqatlanish mumkin

Si pensa prima di dire qualcosa - biror ishni qilishdan oldin o’ylash kerak

O’tgan zamonda shaxssiz fe’llar essere fe’li yordamida yasaladi. Biroq ob-havoga oid holatlarni ifodalovchi fe’llar avere fe’li yordamida yasaladi.

                Misol,   ieri è nevicato. - kecha qor yog’di

                               Ieri ha nevicato tutto il giorno. - kecha kuni bilan qor yog’di

Bog'lanish yagonapochta@gmail.com
InItalia.uz © 2020-